"Czerwona" historia sawińskiej...

Co o niej wiemy?

Zazwyczaj, jest czerwona - chociaż ostatnio występuje w różnych barwach - żółtym, pomarańczowym, brązowym, antracytowym, granatowym, szarym czy czarnym. Ma kształt prostopadłościanu (bądź klina, albo innego wycinka). Cegła - bo o niej mowa, należy do najbardziej rozpowszechnionych materiałów budowlanych, dzięki obfitości i taniości surowca, łatwości wykonania i trwałości. Jest znana od czasów starożytnych (V tysiąclecie p.n.e.) jako trwały materiał konstrukcyjny, służący także do celów dekoracyjnych. Może także służyć jako wypełnienie stropów.

Cegła powstaje w procesie suszenia bądź wypalania gliny. W tym procesie zyskuje wytrzymałość mechaniczną i odporność na warunki atmosferyczne.

Każda cegła posiada 3 powierzchnie:

- podstawę - to największa i najszersza ściana cegły;

- główkę - to najmniejsza ściana cegły;

- wozówkę - to najdłuższa ściana cegły.

Producenci cegieł zostawiali na nich sygnatury - swoje inicjały albo całe nazwy wedle własnego upodobania. W ten sposób można było rozpoznać z której cegielni pochodzi dana cegła. Były też cegielnie które tego nie robiły. Wymiary polskiej cegły współcześnie to: 25 × 12 × 6,5 cm, przed wojną zaś: 27 × 13 × 6 cm. Stosunek grubości do szerokości i długości w każdej cegle zawiera się w proporcjach 1:2:4.

W Sawinie funkcjonowały cegielnie polowe. Wszystkie były własnościami prywatnymi.

W 1920 r. założona została cegielnia której właścicielem było Stowarzyszenie Budowlane. Wypalała rocznie cegłę w ilości 100 000 szt. W 1928 r. powstała cegielnia Romana Dederko która produkowała cegły w ilości 60 000 szt. rocznie. Cegły z tej cegielni były znaczone dużą literą "D" na podstawie cegły. W 1929 r. rozpoczęła działalność cegielnia Moszki Holcblata która produkowała cegły w ilości 60 000 szt. rocznie. Cegły z tej cegielni również były sygnowane. Jej właściciel oznaczał je dużą literą "H" będącą tak jak w przypadku R. Dederko, pierwszą literą nazwiska. Warto w tym miejscu zaznaczyć że Moszko Holceblat w Sawinie był też właścicielem młyna i sklepu.

Lubelski Dziennik Wojewódzki 1932 nr 1 podaje że cegielnia Moszki Holcblata funkcjonowała od 1923 roku. Kto wie możliwe że została ona wykupiona od Stowarzyszenia Budowlanego przez Moszkę, gdyż w "Księdze Adresowej Polski (wraz z w. m. Gdańskiem) dla handlu, rzemiosł i rolnictwa" z roku 1926-27 cegielnia Stowarzyszenia Budowlanego nie jest wymieniona. Nie jest wymieniona także w następnych jej rocznikach tj. 1928, 1929, 1930. Nie wspomniano w nich również o cegielni Romana Dederko.

Obydwie cegielnie łatwo rozpoznać w terenie gdyż zostały pozostałości bądź miejsca po nich. Cegielnie zlokalizowane były na obrzeżach Sawina w kierunku południowym. Cegielnia Moszki Holcblata bardziej przy ulicy Włodawskiej za lasem Borkiem, cegielnia Romana Dederko zaś przy ulicy Chełmskiej. Obydwie cegielnie zostały zlikwidowane drogą administracyjną podczas nacjonalizacji przemysłu.

Fragment mapy rosyjskiej 1:50 000 z 1941 roku.

Do dzisiejszych czasów ocalała jedynie cegielnia Moszki Holcblata oraz wyrobisko koło niej. Sam budynek jest jednak w dużym stopniu zniszczony.

Wokół budynku walają się cegły z literą "H" świadczące o historii tego miejsca.

Cegły znajdziemy też wewnątrz budynku.

Wnętrze jak nie trudno zauważyć stało się (kiedyś) miejscem schadzek ludzi lubiących alkohol.

Wyrobisko wokół budynku, gdzie kopano glinę - zarasta lasem.

W oddali doskonale widać miejsce po cegielni Romana Dederko.
Nowi właściciele budują tam swój dom.

Tak wyglądały prace przy produkcji cegły w cegielniach polowych. (Źródło: Wikipedia.pl)

Pomimo że sawińska cegła od lat nie jest produkowana zapewne wielu mieszkańców Sawina, tak jak ja - może znaleźć ją w swoich gospodarstwach. Od tego faktu zaczęła się ta historia.

Moja kolekcja sawińskiej cegły.

Literatura i źródła:

1. M.M.Dederko "SAWIN I JEGO REGION"
2. A.Wawryniuk "Leksykon miejscowości powiatu chełmskiego" wydanie 2
3. Słownik terminologiczny sztuk pięknych [wyd.4] - Warszawa 2003
4. Księga Adresowa Polski (wraz z w. m. Gdańskiem) dla handlu, rzemiosł i rolnictwa, 1926-27
5. Księga Adresowa Polski (wraz z w. m. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa, 1928
6. Księga Adresowa Polski (wraz z W. M. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa, 1929
7. Księga Adresowa Polski (wraz z w. m. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa, 1930
8. Lubelski Dziennik Wojewódzki 1932 nr 1
9. http://www.kurierlubelski.pl/serwisy/dawny-lublin/a/lublin-po-ktorym-zostaly-cegly,12043202/
10. https://www.facebook.com/lubelskiflanering/
11. https://pl.wikipedia.org/wiki/Cegła